Deidamia (1741)

George Frideric Handel
libretto Paolo Antonio Rolli

Het Muziektheater Amsterdam 2012

Concerto Köln en de Nederlandse Opera olv Ivor Bolton
Regie David Alden

De volheid, kracht en vitaliteit van zijn muziek leent
zich wonderwel voor de uitdrukking van algemeen
menselijke gevoelens.
John Mainwaring (1760)

Deidamia dochter van Licomedes
Nerea, vriendin van Deidamia
Achilles in vrouwenkleren onder de naam Pyrrha
Ulisses (Odysseus) onder de naam Antilochus
Fenice koning van Argos
Licomedes koning van Scyrus

Achtergrond
Engelsen en de opera
Engelsen hebben vanouds een moeilijke relatie met opera. Wellicht heeft dit te maken met hun sterke toneeltraditie. Het zingen van dialogen werd ervaren als minder geloofwaardig en onecht. Henry Purcell (1659-1695) was degene die in de 17e eeuw muziek verweefde met het serieuze toneel in King Arthur, The Fairy Queen en nog drie andere semi-opera's. De muziek was een aanvulling, vaak in de vorm van een allegorie, op wat er in de voorgaande akte plaatsvond. Purcell werd er beroemd mee, maar na zijn vroeg dood (36 jaar) was er geen opvolger. Het was Handel die de leemte vulde met de Italiaanse opera, een genre dat hij in Engeland tot grote bloei bracht maar aan het eind van zijn leven amper nog belangstelling genoot. Het was een gevecht tegen de bierkaai, de Engelsen verkozen uiteindelijk het (liefst volkse en platvloerse) toneel en het oratorium in de eigen volkstaal met de geliefde koren.

30 jaar opera in Londen
Vanaf 1711, toen Handel zijn eerste opwachting maakte in Londen met de succesvolle opera Rinaldo, tot 1741, waarin hij zijn laatste opera Deidamia schreef, heeft Handel  al zijn energie besteed aan het schrijven en promoten van de Italiaanse opera, een genre dat hij had ontdekt en ontwikkeld in zijn Italiaanse jaren (1706-1709). Als theaterdirecteur en -manager schreef hij ruim 40 opera's en reisde West-Europa af om de beste zangers en zangeressen te engageren. Met recht kun je Handel een operaman in hart en nieren noemen.

Het einde van de opera in Engeland
Zoals hierboven gezegd, in 1741 moest Handel zijn hoofd buigen. Het liefst zou terug naar Duitsland gaan, maar zijn librettist Charles Jennens haalde hem over om een nieuw oratorium te schrijven: Messiah. Het vervolg is bekend: Handel werd een gevierd componist van oratoria. De opera was vergeten.

Deidamia als hoofdpersoon
Het verhaal van Achilles en Deidamia was in die tijd bekend en regelamtig gebruikt als libretto. Maar altijd ging het om Achilles en kreeg Deidamia lacherig de bijrol. Handel draaide het om en schreef de belangrijkste aria's voor Deidamia. Uit deze aria's blijkt de ontwikkeling van Deidamia van naïeve geliefde tot bewuste, verontruste en berustende echtgenoot.

Synopsis
Akte 1
De opera speelt zich af op het eiland Scyrus, waar de held Achilles als meisje verkleed onder de naam Pyrrha is ondergedoken om aan de Trojaanse oorlog te ontkomen. Er was namelijk voorspeld dat hij deze oorlog niet zou overleven. Een andere voorspelling was echter dat de Grieken zonder Achilles de oorlog zouden verliezen. Daarom is de listige Ulysses (de Latijnse naam voor Odysseus) onder de naam Antilochus naar het eiland gestuurd om koning Licomedes te vragen zijn vloot beschikbaar te stellen maar vooral om Achilles te zoeken en hem over te halen mee te gaan naar Troje. Licomedes beschermt Achilles en doet alles om hem verborgen te houden. Dit vanwege zijn belofte aan Peleus, de vader van Achilles.
Deidamia, die weet dat Achilles vermomd als meisje op het eiland rondloopt, is verliefd op hem. Ze stelt alles in het werk om te verhinderen dat de Griekse gast haar geliefde mee zal nemen.

Akte 2
Als Ulysses Deidamia ontmoet, wordt hij verliefd op haar. Achilles, die met jaloerse ogen kijkt naar de blinkende krijgsuitrusting van de Griek, wordt dubbel jaloers als hij merkt dat hij ook nog eens zijn geliefde het hof maakt. Als Licomedes Antilochus (=Ulysses) uitnodigt voor de jacht, vreest Deidamia dat Achilles zich niet in kan houden en zich zal verraden. Ondertussen speelt nog een derde affaire mee, namelijk die tussen Ulysses' vriend Fenice en Deidamias vriendin Nerea. Om Pyrrha (=Achilles), die door zijn jachtlust Ulysses aan het denken heeft gezet, uit de tent te l0kken maakt de slimme Ulysses Phyrra het hof. Dit maakt Deidamia weer jaloers, maar Achilles voelt zich te zeer gevleid om met de Griekse gast te gaan jagen dat hij Deidamias zorg voor ontdekking terzijde schuift.

Akte 3
Om zekerheid te krijgen laat Ulysses alle dames aan het hof van Licomedes kiezen uit een aantal geschenken waaronder een glimmende wapenrusting. Zal Achilles door de mand vallen? Het einden weten we, anders was er geen Trojaanse oorlog geweest. Voor Deidamia is dit een tragisch lot, ook al mag ze trouwen met de man die ze liefheeft om daarna meteen alleen te blijven in de wetenschap dat ze hem nooit meer zal zien.