Ercole Amante (1662)

Francesco Cavalli
libretto Francesco Buti

balletmuziek Jean-Baptiste Lully

Het Muziektheater Amsterdam 2009

Concerto Köln en koor van De Nederlandse Opera o.l.v. Ivor Bolton
Regie David Alden

Ercole (Hercules), halfgod
Deianira, vrouw van Ercole
Hyllo (Hyllus), zoon van Ercole en geliefde van Iole
Iole, dochter van koning Eutyro
Giunone (Iuno)
Licco (Lichas), bediende van Deianira
Nettuno (Neptunus) / Tevere (Tiber) / geest van Eutyro
Belleza (Hebe), godin v/d schoonheid / Venere (Venus)
Cinzia (Cynthia) Maan / Pasithea / geest van Clerica
Mercurio (Mercurius) / geest van Laomedonte
Paggio (Page) / geest van Bussiride
Drie Gratiën
Aura's
Stroom
Drie Planeten

Achtergrond
Francesco Cavalli (1602-1676) wordt vaak gezien als een overgangsfiguur. Hij was een leerling van Monteverdi, bij wie hij als jongen in het koor van de San Marco zong. Hij kende dus de muziek van Monteverdi op zijn duimpje. Dat is ook duidelijk te horen. Maar zoals Monteverdi de eerste opera's optilde tot muziektheater door emotionele accenten aan te brengen in de melodielijnen en de instrumentale begeleiding, zo heeft Cavalli het muziektheater uitgebouwd tot een spektakelstuk met een enorme dynamiek: snel wisselende scènes, gebruik van machinerieën, uitbundige kleding, grootse decorstukken en niet in de laatste plaats grootse muziek.

We doen Cavalli dus te kort als we hem slechts een overgangsfiguur noemen. Hij was de beste componist van zijn tijd en veel gevraagd in het buitenland. Kardinaal Mazarin, de eerste minister van Lodewijk XIV, heeft hem naar Parijs gehaald. Daar was veel overredingskracht voor nodig, want Cavalli wilde geen concessies doen aan de muziek. Hij werd gevraagd om een opera te schrijven ter gelegenheid van het (politieke) huwelijk van de 22-jarige Lodewijk XIV met Maria Theresia van Spanje in 1660. Daarvoor zou een speciaal operatheater gebouwd worden, maar helaas bleek het niet op tijd af te zijn. Omdat Cavalli toevallig de muziek van een andere opera (Serse) bij zich had, werd die maar uitgevoerd.

Pas in 1662, toen de bouw was voltooid, werd Ercole amante opgevoerd in de Salles des Machines in het Theatre de la Cour in de Tuilerieën. Er was plaats voor 7000 man, het werd een groots spektakel met ingewikkelde machines, prachtige kleding en decors en veel dans tussendoor. Dat laatste was op verzoek van Lodewijk XIV, die een uitstekende danser was en het goed kon vinden met de eveneens uitstekende danser Jean-Baptiste Lully, die muziek voor een groot aantal balletten schreef die tussen de aktes gespeeld moesten worden.
De uitvoering duurde zeker zes uur, tot grote ergernis van Cavalli die niet kon verhinderen dat de invloedrijke Lully zijn muziek aanvulde met grote balletten en daardoor de aandacht naar zich toe trok. Cavalli ging af en de jonge Lully kreeg de eer die hem vanaf dat moment tot een gezien componist zou maken.

Na de uitvoering keerde Cavalli verontwaardigd en getergd terug naar zijn vaderland, zwerend dat hij nooit meer een opera zou schrijven. Gelukkig heeft hij zich niet aan zijn woord gehouden, hij zou nog vele prachtige opera's schrijven.

De uitvoering van De Nederlandse Opera sluit naadloos aan bij de eerste uitvoering in 1662. Glitter, glimmer, 17e eeuwse hofkledij, maar ook karikaturen en (letterlijk) uitvergrotingen geven deze komische tragedie een grandeur die past bij het hof van de Zonnekoning. Want het was deze opera die Lodewijk XIV als een goud blikkerende zon op het toneel zetten.

Synopsis
Proloog
Zoals gebruikelijk in dit soort opdrachtopera's wordt in de proloog de opdrachtgever of jubilaris in het zonnetje gezet. In dit geval is dat het bruidspaar Lodewijk XIV en Maria Theresia. Bruid en bruidegom worden vergeleken met de mythologische figuren Hercules (halfgod) en Hebe (de godin van de schoonheid).

Akte 1
Ercole woont in zijn paleis met zijn vrouw Deianira en hun zoon Hyllo. Ercole is behalve krachtpatser ook rokkenjager. Hij is verliefd op Iole, de dochter van koning Eutyro. Die geeft hem echter geen toestemming voor het huwelijk, omdxat hij weet dat Iole verliefd is op Hyllo, de zoon van Ercole. Maar Ercole, gewend om altijd zijn zin te krijgen, vermoordt de vader van Iole en roept de hulp in van de godin Venere (Venus) om Iole te betoveren. Maar de godin Giunone (Iuno) grijpt in.

Akte 2
Hyllo en Iole verklaren elkaar hun liefde, terwijl een page namens Ercole met Iole een afspraak wil maken. Licco, de dienaar van Deianira, hoort de page uit om dit aan zijn meesteres te vertellen.

Akte 3
Venere (Venus) betovert Iole, waardoor ze Ercole aantrekkelijk vindt. Giunone (Iuno) echter zorgt ervoor dat Ercole in slaap valt en geeft Iole opdracht hem te doden. De toegesnelde Hyllo verhindert dit en neemt haar de dolk af. Op dat moment laat Mercurio (Mercurius) Ercole ontwaken die zijn zoon met een dolk in de hand ziet en zijn conclusies trekt. Boos stuurt hij zijn vrouw Deianira terug naar haar vaderland en laat zijn zoon Hyllo gevangen nemen.

Akte 4
De gevangen Hyllo krijgt te horen dat hij zijn leven kan redden als hij zijn vader met zijn geliefde laat trouwen. Hyllo weigert, er steekt een storm op en Hyllo stort in zee. Giunone redt hem, maar zijn moeder Deianira weet niet beter of haar zoon is verdronken. Dan verschijnt de geest van koning Eutyro die zijn dochter maant om niet met Ercole te trouwen. Iole geeft hier geen gevolg aan, bang dat haar geliefde gedood zal worden. De dienaar van Deianira geeft haar het advies om Ercole als bruidskleed het gewaad van de centaur Nessus aan te bieden. Ooit is haar gezegd dat dit gewaad Ercole terug laat komen als hij een relatie heeft met een andere vrouw.

Akte 5
Iole en Ercole bereiden zich voor op het huwelijk. Als Ercole het gewaad van Nessus aantrekt, verbrandt hij en sterft. Giunone komt vertellen dat hij in de hemel is getrouwd met Belezza (Hebe), de godin van de schoonheid. Nu zijn Hyllo en Iole vrij om elkaar eindelijk het jawoord te kunnen geven. Zo is iedereen uiteindelijk tevreden, al is er wel heel wat water naar de zee gedragen.