|
Achtergrond
La morte d'Orfeo is een opera in vijf bedrijven
van de Italiaanse componist Stefano Landi. Het
werd voor het eerst uitgevoerd in Rome in 1619.
Het werk is bedoeld als een tragicomedia
pastorale (pastorale tragikomedie). Het
libretto, dat mogelijk van de componist zelf is,
is geïnspireerd op La favola d'Orfeo (1484) van
Angelo Poliziano. In tegenstelling tot
Monteverdi's L'Orfeo bevat Landi's opera
komische elementen.
Het libretto is
ontleend aan het mythische verhaal van de
godenzanger Orfeus zoals dat door Ovidius is
opgetekend in zijn Metamorfosen.
Landi's versie negeert het bekende
eerste deel van het verhaal en richt zich alleen
op de ongelukkige afloop.
Fascinerende opera
In diverse opzichten is deze vroege opera
fascinerend.
- Ten eerste is daar het verhaal. Het stuk neemt
ons mee door de lotgevallen van Orfeo in de
onderwereld (waar Monteverdi hem aan het eind
van zijn opera L'Orfeo achterlaat), tot aan het
moment dat hij wordt verscheurd door de vrouwen
die hij had vervloekt. Het vertelt over zijn
voortbestaan als dolende ziel, over zijn tweede
ontmoeting met Caronte en Euridice en ten slotte
over zijn door de goden verordonneerde
reïncarnatie als ster aan het firmament.
- Ten tweede is daar de vorm. De scènes waaruit
deze opera bestaat, worden in sterke mate
gedomineerd door koorensembles - Griekse koren,
gezongen door goden, saters, herders, Maenaden,
die de onvermijdelijke val en de dood van de
halfgod teweegbrengen. Het personage Orfeo toont
zijn impulsieve aard, met al zijn gebreken, om
steeds dieper weg te zakken in melancholie,
depressiviteit en zelfmedelijden. In zijn trots
en narcisme is hij zich tot het bittere einde
niet bewust van zijn lot en van de wereld om hem
heen.
Landi introduceert in zijn opera
komische elementen en koorscènes die sterk
bijdragen aan de architectuur van het werk. Dit
belet op geen enkele manier dat de tragische
scènes des te dramatischer en intenser zijn.
Alternatieve recitatieven en strofische
deuntjes, al deze elementen maken deze opera tot
een ware voorloper van de barokopera.
Door dit stuk ervaren wij hoe vrij
de eerste opera's qua vorm en inhoud waren, en
hoe modern ze nog steeds zijn als we de kans
krijgen ze in een opvoering opnieuw te ontdekken
We moeten al gauw denken aan de #metoo-beweging
wanneer we horen over de wraak van verleide en
in de steek gelaten vrouwen.
Het is onvermijdelijk om het verband te leggen
tussen de discussie die rond deze thema's wordt
opgeroepen en de morele rol van de kunst in onze
maatschappij. Zou de kunst los moeten staan van
de moraal? Zou de kunstenaar moeten profiteren
van een bijzondere status, die aan een
artistieke natuur half-menselijke en
half-goddelijke eigenschappen toekent? Of is
kunst alleen maar theater, een kunstmatig
ritueel dat de mensen verleidt tot 'vergeten' en
tot dromen?
Verdriet? Liefde? Genoegens? Niet van elkaar te
onderscheiden? Alles en niets? La morte d'Orfeo
is een werk waarin al deze vragen aan de orde
komen en dat - zoals de meeste belangrijke
kunstwerken - weigert de antwoorden te geven.
Misschien kan de muziek met haar onstoffelijke
dimensie een beetje licht werpen op deze
mysteries.
Pierre Audi,
regisseur
|
|
Synopsis
Akte I
Het is donker. Thetis voelt het gevaar dat
Orfeus bedreigt en wil naar de aarde om hem te
beschermen. Het lot waarschuwt haar dat ze niets
zal kunnen veranderen wat al is besloten. De
Ebro – de rivier aan de rand waarvan de actie
zich bevindt – vraagt om de Dageraad en de wind
die daarbij komt: de dag moet mooi zijn voor de
verjaardag van Orfeus. De Euretes, de zachte
winden van het westen, beginnen te waaien.
Aurora volgt hen en zingt melodieën van grote
schoonheid die de roem van Orfeus verkondigen.
De dag is aangebroken en gelukkige herders
verwelkomen de naderende ochtend.
Akte II
Orfeus groet de dag van zijn geboorte. Sinds
Eurydice's dood heeft hij al zijn vriendschappen
verbroken. Alleen in de charmes van de natuur en
de zoetheid van het geheugen vindt hij nog geluk
. Gevolgd door twee jonge mensen uit de hemel
die twee vazen nectar dragen, brengt Mercurius
de wensen van de goden van de Olympus over; hij
brengt nectar om de wijn te vervangen die Orfeus
nu minacht. Apollo, de vader van Orfeus,
feliciteert ook zijn zoon en moedigt hem aan om
door te zetten. Satyrs vallen binnen en als
waardige dienaren van Bacchus vieren ze
vriendschap, liefde en wijn. Een koor van
dansers introduceert en sluit de scène.
Akte III
Bacchus, verontwaardigd over zijn afkeer door
Orfeus, besluit dezelfde dag nog de muzikant te
vermoorden. Zijn dochters, de Menaden, klagen
dat Orfeus hen in de steek laat. Nysa zet ze
aantot wraak. Zij beslissen over de dood van
Orfeus.
Akte IV
Orfeus verschijnt voor de verzamelde goden en
ontvangt hun wensen voor geluk. Het menadenkoor
verschijnt; deze furies zijn vastbesloten om de
dichter te doden. (Calliope, de moeder van
Orfeus, heeft haast om naar haar zoon te gaan.
In een mooi recitatief drukt ze haar angsten
voor Orfeus uit. Terwijl Calliope ons vertelt
over haar angsten, wordt het lot van Orfeus
vervuld. Een boodschapper komt de laatste
momenten van de muzikant vertellen. Liggend in
de schaduw van een prachtige open plek,
luisterde Orfeus naar het gefluister van een
beek als de Menaden dreigend verschijnen. Orfeus
neemt snel zijn lier, maar zijn lied heeft aan
kracht verloren, hij bezwijkt door de slagen van
furies.
Akte V
Op de drempel van de onderwereld staat de ziel
van Orfeus staat tegenover Caron en smeekt hem
om hem over de rivier van de onderwereld te
zetten. Caron weigert omdat het lichaam van de
muzikant niet is verbrand of begraven. Mercurius
komt en vertelt Orfeusdat hij eeuwig op de
Olympus mag blijven. Deze belofte laat
Orfeusonverschillig; inderdaad, de ziel van de
dichter verlangt maar naar één ding: Eurydice
vinden. Op bevel van Mercurius brengt Caron de
schaduw van het meisje binnen. Net als alle
andere zielen moest Eurydice het water van de
Lethe drinken, het water van de vergetelheid, en
ze herkent Orfeus niet meer. Pas dan begrijpt
Orfeus dat als hij eenmaal de Styx oversteekt,
hij ook het water van de vergetelheid zal moeten
drinken. Hij wendt zich voor de laatste keer af
van het visioen van zijn geliefde en volgt
Mercurius die hem leidt voor de troon van
Jupiter die hem op de Olympus verwelkomt als
halfgod.
|
_-_Foto_G._Dall'Orto.jpg)
