L'incoronazione di Poppea (1642)

Claudio Monteverdi
libretto Giovanni Francesco Busenello

Teatro Real Madrid 2010

Les Arts Florissants o.l.v. William Christie
Regie Pier Luigi Pizzi

Poppea, geliefde van keizer Nero
Nerone, keizer van het Romeinse Rijk
Ottavia, keizerin en vrouw van Nero
Drusilla, hofdame, verliefd op Ottone
Seneca, oude staatsman, leraar van Nero
Ottone, vroegere minnaar van Poppea
Arnalta, voedster van Poppea
Voedster van Ottavia / Vriend van Seneca
Valetto, page van Ottavia
De Deugd / Damigella
Fortuna / Pallas / Venus
Amor, god van de liefde
Lucano
Tribuun / Liberto
Mercurius / Soldaat / vriend van Seneca
Vriend van Seneca / Tribuun / Consul
Tribuun / Consul

Achtergrond

Van madrigaal naar opera
Monteverdi (1567-1643) had al eerder zijn muziek een nieuwe impuls gegeven door meer aandacht te besteden aan de tekst en de emoties die daarin verborgen zaten, de zgn. secondo prattica. In zijn madrigalen werkte hij dit principe uit, waardoor  deze als het ware een soort mini-operaatjes werden. Toen Monteverdi zich ging tioeleggen op het schrijven van opera's, kon hij zijn secondo prattica nog verder uitwerken. Daardoor is Monteverdi de eerste grote operacomponist geworden die verder ging dan alleen maar het zingend vertellen van het verhaal. Hij liet (veranderende) emoties uitkomen in de muziek en voegde koren en extra instrumenten toe.

Libretto
Het libretto is voornamelijk (maar erg vrij) ontleend aan de Annalen van de Latijnse schrijver Tacitus (56 v.Chr.-117 n.Chr.), waarin hij de geschiedenis van het Romeinse Rijk beschrijft van Tiberius tot Nero (14-68 v. Chr.) De librettist Giovanni Francesco Busenello (1598-1659), was een groot bepleiter van het muziektheater en een van de grootste historische schrijvers van zijn tijd. Hij schreef o.a. ook het libretto voor  Didone (1641) van Cavalli, collaga en vroegere leerling van Monteverdi.
In tegenstelling tot voorgaande libretti, waarin hij putte uit de Griekse mythologie, nam hij nu een historisch onderwerp als thema: keizer Nero. Hij zou in 64 v. Chr. zijn vrouw Ottavia van de troon hebben gestoten en laten vervangen door zijn maîtresse Poppea, geënt op een zekere Sabina Poppaea.

Commerciële opera
Nadat in 1637 het eerste openbare operatheater in Venetië zijn deuren had geopend, besloot de 70-jarige Monteverdi om voortaan ook grootschalige, commerciële opera's te schrijven. Na een tweede uitvoering in 1651 is de opera niet meer opgevoerd tot de ontdekking van het manuscript in 1888. Een tweede (onvolledig) manuscript is gevonden in 1950. Sindsdien is het een van de meest geliefde en meest uitgevoerde opera's uit de barok.

Meer componisten
Zeer waarschijnlijk is niet alle muziek door de toen 75-jarige Monteverdi zelf geschreven. Enkele passages dragen het idioom van jongere componisten. Wellicht hebben verschillende componisten onder zijn leiding aan het stuk gewerkt.

Liefde boven moraal
Het thema van de opera roept nogal wat vragen op ten aanzien van de moraliteit. Waarom zo'n gedurfd onderwerp in een tijd waarin de kerk van Rome zoveel invloed had? Wilde Venetië, dat niet onder de jurisdictie van Rome viel, laten zien dat het lak had aan de Roomse moraal en zijn eigen vrije moraal hanteerde? Hoe het ook zij, de inhoud nodigt wel uit tot een moraaldiscussie.

Synopsis

Proloog
De godinnen Fortuna en Deugd discussiëren over de vraag wie het meest invloed heeft op het menselijk handelen. De liefdesgod Amor komt tussenbeid en beweert dat de liefde het meest bepalend is. Hij wil dat bewijzen aan de hand van de verhouding tussen Nero en Poppea.

Akte 1
Ottone komt terug uit de oorlog en vindt zijn geliefde Poppea in de armen van keizer Nero. De voedster van Poppea waarschuwt haar voor de grillen van Nero. Poppea wuift dit weg, ze is overtuigd van de liefde van Nero.
Ottavia, de vrouw van Nero, bezingt haar lot samen met Seneca, de leraar van Nero. De godin Pallas Athene vertelt hem dat zijn leven in gevaar is vanwege zijn afwijzing van Nero's buitenechtelijke affaire.
Afgewezen door Poppea doet Ottone een huwelijksaanzoek naar de hofdame Drusilla die hier gretig op ingaat.

Akte 2
In zijn tuin hoort Seneca dat hij niet lang meer te leven heeft. Dit op bevel van Nero die niet is gediend van de morele verontwaardiging van Seneca. Te midden van vrienden pleegt hij zelfmoord. Nero viert dit met zijn hofhouding. Ottavia vraagt Ottone om Nero te vermoorden. Daarvoor zal hij zich verkleden als een hofdame met de kleren van Drusilla. De aanslag mislukt, maar Poppea herkent de vluchteling: Drusilla.

Akte 3
Drusilla wordt gearresteerd. Uit liefde voor Ottone bekent ze schuld. Als Nero haar ter dood veroordeelt, komt Ottone binnen en vertelt de waarheid. Nero is geroerd door de moed van Drusilla en spaart haar leven en dat van Ottone door hem te verbannen. Ottavia ontgaat haar straf evenmin en ook zij wordt verbannen. Nu zijn alle obstakels uit de weg geruimd, zodat Nero met zijn geliefde Poppea kan trouwen .
Ottavia zingt een ontroerend afscheid van Rome en verdwijnt (in deze uitvoering letterlijk) van het toneel. Hierna volgt de kroning van Poppea tot keizerin van Rome. Amor kijkt tevreden toe, samen met zijn moeder Venus. Nero en Poppea zingen tot slot het bekende liefdesduet Pur ti miro.